رساله دكتری رشته حقوق خصوصی (Ph.D) با عنوان مسوولیت قراردادی پزشك در برابر بیمار
*قابل ذکر است این رساله مربوط به آقای سیاوش شجاعپوریان از اهواز میباشد و با اجازه ایشان در سایت قرار گرفته است.
چكیده
تعهداتی كه پزشك در درمان بیمار دارد، اعم از این كه با رضایت بیمار یا بدون رضایت او شروع به درمان او نماید، یكسان است و میزان خسارت قابل جبران نیز در هر دو صورت، بطور مقطوع در قانون مجازات اسلامی تعیین شده است، لذا تعیین نهائی قراردادی یا قهری بودن مسؤولیت پزشك مشكل است. تأكید قانونگذار بر ضرورت حصول رضایت بیمار در مشروعیت اعمال پزشكی و پیش بینی شرط برائت، نظریه قراردادی بودن مسؤولیت پزشك را تقویت مینماید و تعهدات قانونی و حرفهای پزشك به عنوان تعهدات قانونی مترتب بر قرارداد بحساب میآیند.
رابطه پزشك و بیمار، قرارداد خصوصی موضوع ماده 10 قانون مدنی است و با در نظر گرفتن طبیعت خاص خود تابع شرائط عمومی صحت قراردادها است. پزشك به موجب قرارداد مذكور متعهد به درمان بیمار میگردد و در راه رسیدن به شفای بیمار، با رعایت موازین فنی و علمی و نظامات دولتی و آگاه نمودن بیمار از آثار و نتایج معالجه تلاش مینماید. بدست نیامدن نتیجه مطلوب، فی نفسه دلالتی بر نقض قرارداد و تحقق مسؤولیت پزشك ندارد و باید تقصیر پزشك ثابت گردد (مسؤولیت مبتنی بر تقصیر).
قانونگذار بنا به مصالحی، صرف ورود خسارت به بیمار را اماره تقصیر ومسؤولیت پزشك قرارداد (ماده 319 قانون مجازات اسلامی) و پزشك برای رهائی از مسؤولیت باید عدم تقصیر خود و به طریق اولویت قطع رابطه سببیت را ثابت نماید. برای تعدیل مسؤولیت مفروض پزشك درماده 322 همان قانون، اجازه داده شده است كه پزشك قبل از شروع به درمان از بیمار تحصیل برائت نماید. شرط برائت باعث معافیت پزشك از مسؤولیت ناشی از تقصیر خود نمیگردد و فقط اماره تقصیر وفرض مسؤولیتی را كه از ماده 319 استنباط گردید تا حد «مسؤولیت مبتنی بر تقصیر» تقلیل میدهد.
بدین ترتیب نه مسؤولیت پزشك مسوولتی مطلق و بدون تقصیر است و نه شرط برائت رافع تقصیرات پزشك در درمان است.
کلمات کلیدی:
تعهد و مسولیت
حقوق بیمار
رابطه سببیت و تمیز سبب
مسوولیت قراردادی پزشک
مسؤولیت مبتنی بر تقصیر
مسوولیت پزشک در برابر بیمار
مقدمه
پزشكی در بین مشاغل و حرفههای انسانی، جایگاه خاصی داشته است و با هالهای از احترام و تقدیر كه زمانی به تقدیس نیز میرسید، برخوردار بوده است. زیرا این حرفه با جسم بشری و برای كم كردن درد و بیماری آن ارتباط دارد. پزشك تنها انسانی است كه با اراده خود به وی اجازه میدهیم كه با گرانترین شی وجودی ما یعنی؛ سلامتی بدنی و روحی ما تماس داشته باشد. به همین دلیل عجیب نیست كه حرفه پزشكی ارتباط زیادی با دین داشته باشد و همسان علم خداشناسی باشد. در زمانهای قدیم به پزشك كاهن گفته میشد و بیمار بهبودی خود را در كنیسه جستجو میكرد كه كاهن افسونگر با خواندن ورد و جادو تلاش میكرد تا خشم خدایان را كه علت بیماری میدانستند فرو نشاند. در نتیجه همین قداست و راز آلودگی حرفه پزشكی، رابطه پزشك و بیمار رابطهای برابر نبوده است؛ پزشك ارادهای مقتدرانه و آمرانه داشت و مسؤولیت جایی نداشت و بیمار تسلیم محض و اطاعت كور كورانه.
با این همه، فاصله بین پزشك و بیمار، سابقاً كمتر بوده است و حتی تا نیمه قرن نوزدهم، بیمار همان اندازه از بیماری خود میدانست كه پزشك بدان آگاهی داشت؛ پزشك از طریق بعضی داروهای ساده تلاش میكرد تا از شدت برخی از بیماریها مثل سرفه كردن و دل پیچه بكاهد، ولی در بیشتر حالات قادر به جلوگیری از پیشرفت طبیعی بیماری نبوده است. بیماریهای ساده خودبخود به سبب قدرت جسمی بشر برای پیروزی بر آن بهبودی مییافت و بیماریهای خطرناك بیمار را از پا در میآورد، بدون اینكه پزشك بتواند كمكی به بیمار نماید.
امورزه از افسونگری و غیبگوئی، در عمل چیزی برای پزشكان باقی نمانده است. در مقابل، علم پزشكی به دستاوردهای عظیمی رسیده است، به گونهای كه میتوان گفت ظرف سی سال اخیر معادل سی قرن گذشته پیشرفت نموده است؛ امكانات و تجهیزات پیچیده و داروها و تركیبات شیمیائی، علم پزشكی را تبدیل به معجزه نموده است. به گونهای كه شاید بتوان گفت در آن امر محالی وجود ندارد. بسیاری از بیماریهای لاعلاج سابق، مثل طاعون و وبا و بیماریهای قلب و مغز و سرطان كه روزگاری نسل بشر را كشتار مینمود با استفاده از دستاوردهای علمی جدید پزشكی به راحتی درمان میگردد.
با این همه حرفه پزشكی هرگز خالی از خطا نبوده و نیست و بسیاری از روشهای درمانی و داروهای تولیدی كه مورد استفاده پزشكان قرار میگیرد موجب افزایش تهدید سلامتی جسمی بیماران گردیده است و پیشرفت علوم پزشكی هم قربانیانی بجا میگذارد. مداخلات غیر درمانی، مثل عملهای سقط جنین غیر درمانی، جراحیهای زیبائی، ساختن اعضای مصنوعی بدن و عملیات باروری پزشكی و آزمایشگاهی و تجربیات انسانی هم به حوزه فعالیت علوم پزشكی رخنه نموده است.
فهرست مطالب
چكیده8
مقدمه9
1- تبیین موضوع9
2- سؤالات اصلی تحقیق12
3- فرضیههای تحقیق12
4-ضرورت و هدف تحقیق13
5- پیشینه تحقیق14
6- روش تحقیق14
7- تقسیمات15
فصل اول : كلیات16
گفتار اول : نظریه مسؤولیت قهری34
گفتار دوم : نظریه مسؤولیت قراردادی38
مبحث سوم: انتخاب و جمع میان مسؤولیت قراردادی و قهری پزشك47
فصل دوم : قرارداد پزشكی52
ب : اعلام اراده59
1- رضایت مكتوب59
ج : توافق دو اراده62
1- اراده بیمار62
1- عقد اجاره اشخاص95
2- قرارداد كار و یا قرارداد مقاطعه كاری98
گفتار دوم: خصوصیات قرارداد پزشكی105
الف: شخصی بودن105
ب: لازم بودن نسبت به پزشك106
ج : مستمر بودن106
د : معاوضی بودن107
هـ : عهدی بودن108
و : رضایی بودن108
ز : مرتبط بودن با نظم عمومی108
ح : انسانی بودن109
فصل سوم : تعهدات قراردادی پزشك110
گفتار اول- قاعده كلی: تعهد به وسیله112
گفتار دوم- استثنائات قاعده: حالات تعهد به نتیجه117
الف: انتقال خون117
ب: اعضای مصنوعی119
ج : آزمایشات پزشكی121
د : جراحی زیبایی123
هـ: بیهوشی127
و: تضمین سلامتی بیمار130
گفتار سوم: تحلیل تعهد پزشك در قانون مجازات اسلامی133
مبحث دوم : تعهد به ادامه درمان136
گفتار اول: تبیین تعهد به ادامه درمان136
گفتار دوم: اسباب معافیت از تعهد139
الف : اقاله139
ب : قوه قاهره140
ج : دعوت از پزشك دیگر140
د : عدم توانایی و تخصص141
هـ : عدم اجرای تعهدات از سوی بیمار142
و : با اطلاع بیمار و اطمینان از امكان درمان توسط پزشك دیگر142
مبحث سوم: داشتن مهارت و رعایت موازین فنی و علمی و نظامات دولتی143
گفتار اول: داشتن مهارت و قابلیت علمی143
گفتاردوم: رعایت موازین علمی و فنی148
گفتار سوم: رعایت نظامات دولتی155
الف: عدم تحمیل مخارج غیرضروری به بیماران156
ب : رعایت تعرفههای خدمات درمانی156
ج : عدم دریافت مبلغی زائد بر وجوه دریافتی موسسات درمانی157
هـ : درج مشخصات و طرز استعمال دارو در نسخه158
مبحث چهارم: تعهد به آگاه نمودن بیمار160
گفتار اول : رضایت آگاهانه161
گفتار دوم : آگاه سازی در مراحل مختلف درمان167
الف : آگاه نمودن به تشخیص بیماری167
ب : آگاه نمودن به معالجه169
ج : آگاه نمودن به مسائل بعداز معالجه172
گفتار سوم : محدوده تعهد بر آگاه سازی174
الف : معیار آگاه سازی174
1 – معیار جامعه متخصصین «معیار طبابت حرفهای»174
2– معیار فرد معقول175
3 : معیار فردی یا معیار بیمار مدار175
ب : درجات آگاه سازی178
1- شرایط ایجاد حالت اورژانس187
الف: وجود سر194
ب: شخصیت مرتكب194
ج : افشای سر195
گفتار دوم: مواردی كه افشای سر جایز است196
و : حالت انتخاب پزشك توسط بیمارستان دولتی218
گفتار دوم: عدم اجرای تعهد (خطای پزشكی)220
الف : لزوم تقصیر پزشك220
ب : مسؤولیت پزشك در حقوق موضوعه ایران231
ج : مفهوم و علل خطای پزشكی241
د : معیار خطای پزشكی243
1- معیار شخصی244
2- معیار نوعی245
2-1- رعایت برخی از شرائط داخلی246
2-2- رعایت شرائط خارجی (زمان و مكان)248
هـ : درجه خطای پزشكی252
مبحث دوم: ورود خسارت258
گفتار اول: اقسام خسارت259
ب : خسارت معنوی266
گفتار دوم : شرایط خسارت قابل مطالبه269
الف: مسلم بودن خسارت269
ب: مستقیم بودن خسارت276
ج : جبران نشدن خسارت277
د: قابل پیشبینی بودن خسارت283
مبحث سوم : رابطه سببیت285
گفتار اول: مفهوم رابطه سببیت و تمیز سبب در تعدد اسباب286
الف: مفهوم رابطه سببیت286
1- نظریه برابری اسباب و شرایط291
2- نظریه سبب مقدم در تاثیر291
3- نظریه سبب متعارف293
گفتار دوم : تأثیر اسباب خارجی بر مسؤولیت پزشك294
الف : قوه قاهره294
ب : تقصیر زیان دیده ( بیمار )299
مبحث چهارم: شرط عدم مسؤولیت قراردادی (شرط برائت)319
نظریات مطرح شده در دو گفتار مورد بررسی و تحلیل قرار میگیرد:319
گفتار اول : نظریه شرط عدم مسؤولیت (معافیت از تقصیر)320
گفتار دوم: نظریه شرط عدم مسؤولیت (جابجائی بار دلیل)324
نتایج334
پیشنهادها339
فهرست منابع344
1- منابع فارسی344
2- منابع عربی353
الف – كتابهای عربی فقهی353
ب – كتابهای عربی حقوقی355
منابع انگلیسی357
Physician’s contractual responsibity toward patient359
Abstract359
Siavash Shojaporyan359